De wereld verandert voortdurend. Het oude transformeert tot iets nieuws, waarbij we op de ene plek zuiniger willen en moeten zijn dan op de andere. In omgevingsvisies, omgevingsvergunningen, bestemmingsplannen, erfgoedbeleid en de nieuwe Omgevingswet is cultuurhistorie een belangrijke afwegingsfactor. Wij borgen de cultuurhistorie in ruimtelijke plannen. Voor overheden stellen wij erfgoednota’s op en ontwikkelen we een instrumentarium voor beschermde stads- en dorpsgezichten. We maken beeldkwaliteitsplannen, landschapsbeleidsplannen en beheerplannen. Voor fusiegemeenten zorgen we voor harmonisatie van organisatie en beleid rond erfgoed. In de vorm van trendlijnen geven we inzicht in te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen. Een veelgevraagd instrument is het gebiedspaspoort dat we samen met de gemeente Zaanstad hebben ontwikkeld. Doel was daar om de bijzondere kwaliteiten van het Hembrugterrein, een militair industrieel landgoed, te beschermen. Een gebiedspaspoort omschrijft per deelgebied de randvoorwaarden voor transformatie van monumenten, nieuwbouw en inrichting van de openbare ruimte en gaat daarmee verder dan een bestemmingsplan. Tegelijk fungeert het als toetsingskader voor een supervisor. Gebiedspaspoorten worden in een participatietraject met gebiedspartijen, zoals bewoners, opgesteld. Samen maken we duidelijk hoe hoog de ambitie voor een gebied is. Plannen worden er beter van.

CASUS 1

BEELDKWALITEITSPLAN DEVENTER BINNENSTAD

in opdracht van: gemeente Deventer

De binnenstad van Deventer heeft een voor Nederland grote historische rijkdom en gelaagdheid. Het voor zover bekend oudste stenen woonhuis van het land staat zij aan zij met een kortgeleden opgeleverde bibliotheek. Sinds 1988 is een groot gedeelte van de Deventer binnenstad een beschermd stadsgezicht. De gemeente Deventer wil de karakteristieke structuur en ruimtelijke kwaliteit van de binnenstad beschermen, mede omdat die zo sterk met de historische ontwikkeling van de binnenstad samenhangen. Het Beeldkwaliteitsplan geeft de gewenste ruimtelijke ontwikkeling aan, gebaseerd op de aanwezige kwaliteiten. Uitgangspunt is de samenhang tussen en integratie van de kwaliteiten van de historische stad en actuele opgaven op het gebied van klimaat, energie, mobiliteit en veranderend gebruik. Het beeldkwaliteitsplan bestaat uit drie delen: de visie op beeldkwaliteit, het handboek openbare ruimte en het handboek gebouwen. Het uiteindelijke beeldkwaliteitsplan is het resultaat van een actief participatieproces, met betrokken burgers, ondernemers, ambtenaren en bestuurders. Iedereen nam deel vanuit de liefde voor Deventer en de wens om de kwaliteit, unieke waarden en rijkdom van deze bijzondere binnenstad te koesteren. Het beeldkwaliteitsplan is online beschikbaar.

Binnenstad, Deventer

CASUS 2

LANDGOED DENNENOORD, ZUIDLAREN

Cultuurhistorische waardering, transformatiekader en gebiedspaspoorten

in opdracht van: Lentis (2018-2020)

Het terrein van het psychiatrisch ziekenhuis Landgoed Dennenoord in Zuidlaren kent een lange geschiedenis die teruggaat tot 1895, toen het werd gesticht door de ‘Vereeniging tot Christelijke verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in Nederland’. Een groot deel van Dennenoord is beschermd dorpsgezicht en er staan meerdere (rijks)monumenten. Er ligt ook een ontwikkelopgave: door veranderingen in de GGZ-budgetten en gewijzigde inzichten in de geestelijke gezondheidszorg is de urgentie ontstaan om gebouwen te herbestemmen, maar ook te zoeken naar de mogelijkheid tot het toevoegen van nieuwe functies, zoals wonen. SteenhuisMeurs bracht met nooit eerder onderzochte archiefstukken de rijke historie van het terrein in beeld. Kenmerk is de nauwe verwevenheid tussen het landschap, de groenaanleg, de architectuur en de telkens veranderende opvattingen in de zorg. Vanuit de cultuurhistorische analyse bepaalden we het ‘laadvermogen’ van het terrein; wat kan het verdragen aan eventuele nieuwe ingrepen? Via een reeks analysekaarten van bouwfases, beplantingsplannen en de definitie van verschillende gebiedseenheden is toegewerkt naar een waarderingskaart en aanbevelingen. Zo ontstaat vanuit de historische ontwikkeling van het terrein een beeld van de toekomstige mogelijkheden. Het project krijgt in 2020 een vervolg met de ontwikkeling van gebiedspaspoorten, concrete ruimtelijke kaders voor elke gebiedseenheid die zullen worden opgenomen in een nieuw omgevingsplan.

Dennenoord aan het begin van de twintigste eeuw

CASUS 3

KANSENKAART VOORST

Afwegingskader voor nieuwe ontwikkelingen in de dorpskern van Voorst (2022)

in opdracht van: gemeente Voorst

Voorst is gelegen tussen de IJssel en de Veluwe en heeft een prachtige landschappelijke omgeving. Het dorp wordt doorsneden door een rijksstraatweg, maar sinds de aanleg van een randweg om het dorp heen is de verkeersdrukte enorm verminderd. De straatweg is opnieuw ingericht en er spelen tal van initiatieven in het dorp voor woningbouw, herbestemming en nieuwe ontwikkelingen. In het dorp is een breed gedragen wens om deze dynamiek de ruimte te geven, mits het dorpse karakter en de ruimtelijke kwaliteit van het dorp er niet door worden aangetast. Dat was aanleiding om SteenhuisMeurs te vragen een kansenkaart voor het dorp op te stellen, in nauwe samenspraak met de gemeente en de inwoners van Voost. In een reeks sessies is allereerst een kwaliteitskaart opgesteld, die de cultuurhistorische en ruimtelijke kwaliteit van Voorst inzichtelijk maakt. Op basis hiervan zijn ambities voor de toekomst geformuleerd die hun uitwerking kregen voor de verschillende soorten ruimtelijke opgaven in het dorp. Zo ontstaat een systematische set van ruimtelijke uitgangspunten, waarmee voor actuele en toekomstige initiatieven direct inzichtelijk wordt welke kansen en randvoorwaarden gelden.

Voorst